Naar de schilderij van J.H. Neuman in het Rijksmuseum.
Uit: Beknopte geschiedenis der Nederlandse letteren, veertiende druk
Dr. E. Rijpma
J.B. Wolters Groningen, Batavia
‘De schilderij’. Zo’n constructie kan nogal wat triggeren. Wat is hier aan de hand?
Genootschap Onze Taal schrijft:
Woorden met de volgende uitgangen [zijn] meestal de-woorden:
-ij, -erij, -arij, -enij, -ernij: voogdij, bakkerij, rijmelarij, woestenij, razernij;
maar: het schilderij
Hier wordt vrij stellig gebracht dat het ‘het’ schilderij moet zijn. Ergens lijkt er de afgelopen tijd dus een genusverschuiving te zijn geweest waardoor nagenoeg iedereen ‘het schilderij’ gebruikt. Nagenoeg, want ‘de schilderij’ wordt nog wel gebruikt. Bijvoorbeeld op de site van Omroep West, in het artikel Mauritshuis koopt 'extreem zeldzaam' schilderij van november 2018:
Op de schilderij is groep feestende jongeren te zien. (Nu is de rest van de zin niet heel best, dus misschien is dit gewoon een uitglijder van de schrijver.)
Op de site van Panorama, in het artikel Koper Banksy-schilderij houdt kunstwerk van oktober 2018, lezen we:
Nadat de schilderij op een veiling is afgeslagen, gaat er een mechanisme in de lijst van het kunstwerk in werking.
Alleen gaat men verderop in het artikel uit de bocht, want direct daarna lees je:
Nadat de schilderij op een veiling is afgeslagen, gaat er een mechanisme in de lijst van het kunstwerk in werking. Daardoor wordt de print in reepjes gesneden en hangt het half uit het schilderij.
Ook dit zou je dus misschien wel een valse treffer kunnen noemen. Je vindt vreemd genoeg sowieso sites waarop ‘het’ en ‘de’ schilderij naast elkaar op één pagina worden gebruikt, zie bijvoorbeeld hier.
Toch, als je verder zoekt, vind je nog veel treffers, bijvoorbeeld op de site van het Rijksmuseum: De Nachtwacht, naar de schilderij van Rembrandt in het Rijks Museum te Amsterdam. Of in het artikel Deel geroofde Duitse kunst gewonnen bij pokeren in De Volkskrant van 6 mei 2015: De schilderij van de Vlaamse kunstenaar Frans Francken.
Zeker zo’n laatste treffer doet vermoeden dat ‘de’ misschien wel gangbaarder is dan aanvankelijk misschien gedacht.
Op woordenlijst.org van de Nederlandse Taalunie wordt inderdaad gesteld dat ‘schilderij’ zowel ‘de’ als ’het’ als lidwoord kan krijgen. Ook in oude woordenboeken, zoals het Woordenboek der Nederlandsche Taal, vind je:
schilderij: zelfstandig naamwoord (vrouwelijk, onzijdig). En op de site Woorden met 2 lidwoorden staat ‘schilderij’ inderdaad netjes vermeld.
Op neerlandistiek.nl staat een aardig artikel over een vergelijkbare situatie, ‘het as’ versus ‘de as’. Daar staat ook:
Het gebeurt weleens vaker dat er in vaktaal een ander lidwoord bij een zelfstandig naamwoord wordt gebruikt dan in de algemene taal. Voorbeelden daarvan zijn microscoop (‘het’ voor onderzoekers, ‘de’ voor de meeste mensen) en ree (‘het’ voor jagers, ‘de’ voor de meeste anderen). Mogelijk speelt dat verschil bij as ook een rol. Opvallend veel van de vindplaatsen van ‘het as’ zijn namelijk websites van crematoria.
Dat verklaart niet helemaal waarom ook niet-vaktalers ‘de schilderij’ gebruiken, maar wel waarom je de constructie geregeld vindt op sites van musea. We houden het er voorlopig maar op dat de verschuiving momenteel volop in gang is. Over een eeuw of wat maar eens opnieuw bekijken dus.
Er is trouwens al eens onderzoek geweest naar ‘genusverschuiving bij stofnamen’ (zie De Nieuwe Taalgids, jaargang 44 (1951)), en misschien is dat ook wel relevant voor ‘as’, maar dat terzijde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten