Toko Mas Horloge Hoa Hoeng

Uit een familiearchief:

Bij benadering:

Goud- en horlogewinkel Hoa Hoeng, Kramatplein 66 D, Senen, Batavia‑C.

Verkoop en vervaardiging van gouden sieraden en horloges in moderne stijlen.

Werk en kwaliteit gegarandeerd goed. Redelijke prijzen.

Garantieverklaring (in het Chinees) voor drie maanden op aankoop of reparatie.

Gezien de context (een bon van een juwelier) is het bedrag van ƒ 75 heel aannemelijk: voor die tijd was dit een aanzienlijk maar niet buitensporig bedrag voor een gouden sieraad of een goed horloge. De kwitantie is mogelijk uit de jaren 1930‑1940 maar in elk geval van vóór 1949.



Het bedrag à ƒ 75 in 1938 zou nu ongeveer uitkomen op 700 à 800 euro.

Daarheen en weer terug

Portret van een gezelschap in een tuin

Op deze foto zien we vier personen in wat een deftige tuin lijkt te zijn, rond een tafel met een bloemenvaas en een fontein op de achtergrond. Twee vrouwen zitten aan weerszijden van het tafeltje, terwijl een jongere man links op een ligstoel zit en een oudere man rechts achter het gezelschap staat. De kleding is formeel: de mannen dragen driedelige pakken met dassen, de vrouwen lange japonnen met ruches en kanten details. Voor de tafel ligt een hond, mogelijk van het gezelschap zelf.

De opname is waarschijnlijk gemaakt tussen 1875 en 1885, gezien de stijl van de kleding en de opbouw van het tafereel. Het is een buitenopname, wat in deze periode nog vrij bijzonder was. De fotografen waren de Thompson Brothers, gevestigd aan 11 Camden Square, Peckham S.E., destijds een wijk in zuidoost-Londen. De toevoeging ‘S.E.’ stond toen al voor het postdistrict South East London, waardoor het niet nodig was ‘London’ te vermelden.

Op de achterzijde is in handschrift te lezen: Jan Bouwkamp, Eerbeek. Het is onduidelijk of dit de naam van een van de geportretteerden is, of van een latere eigenaar van de foto. Tot nu toe is er geen directe link gevonden tussen een Jan Bouwkamp en Eerbeek, maar de vermelding suggereert in elk geval een Nederlandse connectie. Misschien familie of vrienden die in Londen woonden of reisden?

Voor een hedendaags publiek kan de adressering 11 Camden Square, Peckham S.E. wat vreemd of verwarrend aandoen. Tegenwoordig ligt Camden Square immers in North London, terwijl Peckham juist in het zuidoosten van de stad ligt, op flinke afstand van elkaar. In de 19e eeuw kwamen echter vaker gelijkluidende straatnamen in verschillende Londense wijken voor, en werd de toevoeging S.E. (South East) gebruikt om het betreffende stadsdeel aan te duiden. Het lijkt er dus op dat dit Camden Square destijds een kleinere, lokale straat in Peckham was, en niet de bekende locatie in het huidige stadsdeel Camden.

Na enig zoeken blijkt dat Camden Square, SE15, Peckham inderdaad voorkomt in een online straatnamenlijst, met de opmerking: Camden Square appears on maps between 1860 and 1900 (Peckham). Daarmee is die onduidelijkheid in elk geval weggenomen.

Not My Day, Olga Shtonda

Not My Day, Olga Shtonda. eigen werk.

  Genomineerd voor de World Illustration Awards 2021.

Velleper ansichtkaart

We hebben een ansichtkaart, maar wat zien we allemaal?

Voorkant (afbeeldingskant)

Velp – Beekhuizen
De afbeelding toont een ansichtkaart van het verdwenen Hotel Beekhuizen in Velp. Het hotel werd in 1844 gebouwd op het landgoed Beekhuizen en had een Zwitserse chaletstijl. Tegenwoordig staat er op dezelfde locatie een modern Boutique Hotel Beekhuizen. Het hotel ligt midden in Nationaal Park Veluwezoom, een gebied van circa 5.000 hectare met heuvels, bossen en heidevelden.

In het Gelders Archief is een bijna identieke foto te vinden, met een uitgebreider begeleidend verhaal.¹ De omgeving is veelvuldig bezongen door dichters als Elizabeth Maria Post² en François HaverSchmidt³ (Piet Paaltjens).

Achterkant (adreskant)

De kaart is gemarkeerd als BRIEFKAART (CARTE POSTALE) in rode hoofdletters bovenaan, gevolgd door de aanduiding Algemeene Postvereeniging (Union postale universelle). Een verticale rode lijn verdeelt de kaart in twee helften: links voor de afzender, rechts voor het adres en de postzegel.

De postzegel is een rode Nederlandse cijferpostzegel van 1 cent (1899), afgestempeld Velp, 15 juli 1906.

Het adres is handgeschreven (mogelijk in potlood):
Den Heer L. Rosseel Jr⁴
Den Haag, Honsholredijkstraat 175⁵

Afzendergedeelte: linksboven een stempel A .37. en een aankomststempel ’s‑Gravenhage, 16 juli 1906.
De voorgedrukte velden voor naam, adres en plaats zijn niet ingevuld. De handtekening van de afzender is onleesbaar.

Drukker: onderaan staat vermeld: Dr. Trenkler Co Leipzig 1906 Vlp. 7 — een bekende Duitse uitgever van prentbriefkaarten.⁶

De kaart toont lichte verouderingssporen zoals verkleuring en vlekjes, passend bij het vroege 20e-eeuwse karakter.

Voetnoten

1. De tekst bij de afbeelding in het Gelders Archief bevat een aardig fragment:
   “Op 10 november 1980 werd het hotel door een dakbrand opnieuw zwaar beschadigd. Twee jaar later brandde de rest af. De kelder staat nog als een soort bunker midden in het bos.” Hoe de situatie rond dit bunkerachtige artefact nu is, is niet bekend. (Laatst gewijzigd: 8 september 2025.)

2. “Elizabeth Maria Post (1755‑1812) kon Biljoen en Beekhuizen zo vaak bezoeken als ze wilde. Zij woonde in Velp en had van Van Spaen de sleutel van een van de tuinhuisjes op Beekhuizen gekregen, om er in stilte te kunnen werken.” Uit: Gezangen der liefde – Dichteres Elizabeth Maria Post over Beekhuizen.

3. De naam HaverSchmidt wordt met twee hoofdletters geschreven omdat het eigenlijk een samengestelde achternaam zou zijn. De spelling werd zo gekozen om de historische oorsprong te benadrukken, hoewel de officiële geboorteakte alleen Haverschmidt (met een kleine s) vermeldt. Zie De namendetective.

4. In het Adresboek 1900‑1901, ’s‑Gravenhage vinden we op pag. 465: Rosseel, L. – brievenbesteller, Hondsholredijkstr. 175.
   

   De L. Rosseel die enkele jaren later het dagblad Land en volk haalde omdat hij “35 jaren in dienst der Posterijen” was, is naar alle waarschijnlijkheid dezelfde man. Overigens moeten we niet vergeten dat onze kaart geadreseerd is aan L. Rosseel Jr.

5. Tegenwoordig de Honselersdijkstraat; zie denhaag.wiki. De spelling Hondsholredijkstraat, met extra d, zoals in het Adresboek 1900‑1901, lijkt een incidentele variant of typografische vergissing in de gemeentelijke documenten. Er zijn geen bronnen die deze vorm bevestigen als officiële naam.

6. Dr. Trenkler & Co. zijn we al eens tegengekomen bij een andere bespreking van een ansichtkaart uit Velp. Zie aldaar.

Gestrand op Mars

Gestrand op Mars

Bovenstaand juweeltje lag zomaar voor een paar eurodubbeltjes te koop bij een kringloop­winkel. Later pas las ik dat dit een boekje is ...“dat elke jongen met pit zal verslinden”.

Het werkje is van Lester del Rey en de oorspronkelijke titel Marooned on Mars (1952) heeft veel uitgaven gekend, waarvan sommige vroege versies tegenwoordig een aardig kapitaaltje kunnen opbrengen. Dat geldt zeer waarschijnlijk niet voor deze uitgave voor scouts. Voor in het boekje staat dat de tekeningen in deze editie van Rein van Looy zijn. Er wordt niet expliciet vermeld dat hij ook de omslag­illustratie heeft gemaakt, maar aangezien er geen andere naam wordt genoemd, gaan we daar maar even van uit.

Dat omslag, met die typische pulp-illustratie, is overigens precies de reden dat ik voor het boekje viel. Bij diezelfde kringloopwinkel lag trouwens een hele verzameling uit deze reeks Junior-boekjes, maar ondanks de weggeefprijs heb ik me weten te beperken tot drie stuks.

Het boekje is uitgebracht in de reeks Junior Jongensboeken, een boekenreeks van N.V. Uitgeverij De Verkenner in Baarn, in samenwerking met de Nederlandse Padvinders (later opgegaan in Scouting Nederland). De reeks liep van 1950 tot en met 1963 en is dus voor veel mensen ‘van vóór hun tijd’.

Crayon, pagina 14, foto 1

Portret van drie onbekende vrouwen

Op deze fotobriefkaart zien we drie vrouwen in een studio, waarschijnlijk uit het begin van de 20e eeuw. Twee vrouwen zitten aan weerszijden van een zeshoekig tafeltje met een opvallend geometrisch tafelkleed, terwijl de derde vrouw erachter staat. Ze dragen vrij formele kleding met kanten kragen, sieraden en opgestoken kapsels. De achtergrond bestaat uit een geschilderd decor met planten en een draperie, en de vloer is bedekt met een kleed en een bontje. Het geheel straalt een ingetogen, gestileerde sfeer uit.

Het vlekje op de mond van de vrouw links is een latere beschadiging. Wanneer de foto schuin wordt bekeken, is goed te zien dat de kaart waarschijnlijk een tijd in een lijst met passe-partout heeft gezeten: de randen daarvan zijn nog enigszins zichtbaar.

De achterkant van de foto heeft een standaard ansichtkaart­indeling, maar bevat helaas geen gegevens van de fotograaf. Maar niet getreurd. Dit is de laatste foto uit ons album, en dit decor hebben we inmiddels al twee keer eerder gezien: op pagina 5 en op pagina 8 van album Crayon. Daaruit kunnen we afleiden dat deze foto hoogst­waarschijnlijk is gemaakt in de studio van Joh. Plettenburg, aan de Pijpenstraat in Enschede. Zie de collage hieronder.

Crayon, pagina 13, foto 1

Portret van een onbekende vrouw

Op deze fotobriefkaart staat een vrouw in een studio-opstelling, gekleed in een lange, donkere jurk met een hooggesloten kanten kraag en sierlijke details op het borststuk en de mouwen. Ze draagt een lange ketting en haar haar is opgestoken in een volumineuze stijl. Haar rechterhand rust op een wit tafeltje met een vaas vol chrysanten, terwijl haar linkerhand de rugleuning van een decoratieve witte stoel vasthoudt. Op de achtergrond is een geschilderd decor met zware draperieën en een tuinzicht te zien. De vloer is bedekt met een rijk patroon. Het geheel straalt de formele sfeer van een vroeg-20e‑eeuwse studio uit.

Op de achterkant zien we de bekende ansichtkaartindeling en, bij nadere beschouwing, een stempel met de tekst Atelier P. Weise. Het adres is deels onleesbaar, maar gelukkig hebben we Weise al meerdere keren voorbij zien komen en weten we inmiddels dat hij enige tijd werkzaam was aan de Korte Haaksbergerstraat 46 in Enschede. En inderdaad, met dat inzicht lijkt het adres op het stempel overeen te komen. Zie hier voor meer posts over deze fotograaf.

Uit het gaatje en de roestvlekjes op de voorkant kunnen we afleiden dat deze foto ergens heeft gehangen aan een punaise of iets dergelijks.

Crayon, pagina 12, foto 1

Portret van een onbekende vrouw

Deze fotobriefkaart is de eerste van drie in dit album. Gangbare termen voor dit soort objecten zijn ook foto-ansichtkaart, ansichtfoto en postkaartfoto, en dan vergeten we er wellicht nog een paar. Het gaat in elk geval om een echte foto (meestal een zilvergelatine-afdruk) op speciaal karton met een standaard ansichtkaartindeling op de achterkant. De ene zijde toont dus een foto (portret, landschap, gebouw, etc.), terwijl de andere zijde is vormgegeven als briefkaart: met adreslijnen, een postzegelvakje en soms een scheidingslijn tussen bericht en adres. Sommige studio’s drukten hun naam op de fotokant of in de adreszone.

Deze sepia-getinte fotobriefkaart toont een vrouw in een lange, donkere jurk met decoratieve details op het lijfje en de mouwen. Ze draagt een brede hoed, versierd met bloemen of veren, en een lange ketting hangt over haar jurk. Haar rechterhand rust op een tafeltje met een vaas bloemen, terwijl de achtergrond bestaat uit een gordijn, houten lambrisering en een decoratief scherm. De achterkant van de kaart is bedrukt als ansichtkaart, met bovenaan de vermelding: H. A. Smit, Fotograaf, Almelo. Het witte vlak onder het eigenlijke portret is bewust aangebracht, zodat iemand hier eventueel een boodschap kon schrijven.

Deze fotograaf zijn we al eerder tegengekomen, op pagina 5 van dit album. Zie daar voor meer informatie.

Crayon, pagina 11, foto 1

Portret van een onbekende vrouw

Dit is de enige kabinetfoto in het album (10,5 × 15,5 cm), en het is een plaatje. Het portret toont een vrouw van voren, gefotografeerd vanaf de borst omhoog. Ze draagt een hooggesloten blouse met fijn kant en florale borduursels, gecombineerd met verticale plooien op de mouwen. Haar haar is opgestoken in een volumineuze knot, en ze draagt een choker met parels en een lange ketting. De zachte belichting en vignettering geven het beeld een ingetogen, tijdloze uitstraling.

De foto is gemaakt door Joh. Plettenburg, Pijpenstraat 1, Enschede. Klik hier om alle posts over Plettenburg te bekijken. Op pagina 5, foto 1 vind je in elk geval meer informatie over deze fotograaf.

Crayon, pagina 9, foto 3

Portret van een onbekende vrouw

Dit is de laatste carte de visite uit het fotoalbum Crayon. Daarna volgen alleen nog enkele losse foto’s in andere formaten.

Deze CdV toont een vrouw in een donkere, hooggesloten jurk met sierlijke borduursels op het borststuk. De kleur van de jurk lijkt lichter dan wat we doorgaans zien bij dit soort portretten, maar de exacte tint is vooralsnog niet te achterhalen. De vrouw staat naast een rijk versierde stoel en rust met één hand op de leuning. De geschilderde studioachtergrond toont links een klein tafeltje met een vaas of beeldje, en op de achtergrond een decoratief gordijn. Onder de foto staat Atelier P. Weise – Enschede gedrukt. Net als bij alle foto’s van deze fotograaf die we eerder in dit album zijn tegengekomen, is de achterkant blanco.

Klik hier om alle posts over P. Weise te bekijken. Op pagina 5, foto 4 vind je in elk geval meer informatie over deze fotograaf.

Crayon, pagina 9, foto 2

Portret van een onbekende vrouw

Deze carte de visite toont een vrouw in een donkere, hooggesloten jurk met lange mouwen, staand in een studio-opstelling. Ze rust met één hand op een klein rond tafeltje waarop een beeldje staat, en naast haar bevindt zich een gestoffeerde stoel. De achtergrond bestaat uit een geschilderd decor met architecturale elementen en een landschap. Onder de foto staat gedrukt: Atelier P. Weise – Enschede.

P. Weise zijn we inmiddels vaker tegengekomen. Als je hier klikt, zie je alle posts over deze fotograaf op een rijtje.

Crayon, pagina 9, foto 1

Portret van een onbekende vrouw

Een vrouw staat rechtop in een studio-interieur, gekleed in een donkere, formele jurk met een hooggesloten hals en decoratief kant of patroon bij de kraag. Haar haar is strak naar achteren gekamd en ze rust met één arm op een sierlijk bewerkte zuil met daarop een reliëf van de Nederlandse leeuw. Op het studiogordijn zien we een afbeelding van een houten meubel, wat de setting een meer statige uitstraling geeft. Onder de foto staat gedrukt: J. Knijff, Veenendaal. Fotograaf. De achterkant van de CdV is blanco.

J. Knijff komt niet voor in de huidige online fotografenregisters of archieven. Daarmee is hij al de tweede Veenendaalse fotograaf uit dit fotoalbum die moeilijk te traceren is (waarbij ‘moeilijk’ in feite neerkomt op ‘nagenoeg onmogelijk’). De geraadpleegde bronnen zijn, net als de vorige keer: diverse zoekmachines, Delpher, en de websites van het Gemeentearchief Veenendaal en HV Oud Veenendaal.

(Ingekleurd met Palette.fm)

Crayon, pagina 8, foto 4

Portret van onbekend koppel

We zien een staande man (links) naast een zittende vrouw. Beide geportretteerden zijn keurig gekleed: hij in een donker pak met strik, vest en horlogeketting; zij in een rijk gedetailleerde, geborduurde donkere jurk met een witte kraag. Ze lijkt op een rieten stoel te zitten. De achtergrond is egaal en van de vloer is nauwelijks iets te zien, maar we mogen aannemen dat de foto in een studio is genomen.

Onder de foto staat links de naam G. Hubers en rechts Hengelo (O), Enschede’schestraat R 15.

Op de achterzijde van de CdV zien we een fraai ontworpen liggende compositie. Linksboven bevindt zich een cirkelvormig monogram met de letters GH, omringd door een decoratieve rand met strepen en stippen. De naam G. HUBERS staat prominent in hoofdletters op een diagonaal geplaatste donkerbruine banner met sierlijke krullen aan beide uiteinden. Daaronder, gecentreerd, de plaatsnaam HENGELO (OVERIJSSEL), weergegeven in een decoratieve zonnestraal­compositie met stralen die naar buiten lopen. Rechtsonder staat het adres van het atelier: Enschede’schestraat – R 15, gezet in een schreefletter. Linksonder lezen we in kleinere letters:
“Het cliché blijft voor nabestelling bewaard. Specialiteit voor het vergroten in onveranderlijken kooldruk.”

De combinatie van zonnestraal­compositie, monogram en de vermelding van kooldruk wijst op een periode rond 1895‑1910.

Informatie over het procédé kooldruk is te vinden op Wikipedia. Deze techniek wordt tegenwoordig niet meer standaard toegepast, maar is net als andere oudere fotografische processen nog wel in trek onder bijvoorbeeld kunstfotografen.

G. Hubers (1863‑1927) maakte onder andere een bekende foto van de Markt in Borne, die later werd gebruikt voor een prentbriefkaart. Zijn werk duikt ook op bij online veilingen en marktplaatsen.

Onze G. Hubers moet niet worden verward met zijn zoon Gerrit Berend Hendrik Hubers (1901‑1989), die eveneens fotograaf was en ook actief was aan de Enschedeschestraat.

Hipstamatic: Frida + Mount Royal

Crayon, pagina 8, foto 3

Portret van onbekend meisje

Op deze foto zien we een jong meisje in een fraaie lichte jurk met een subtiel repetitief patroontje, korte mouwen, een witte kraag en een donkere sjerp. Het geheel wordt afgemaakt met donkere kousen en hoge schoenen of lage laarsjes. Het haar is naar achteren gekamd en ze draagt oorbellen, iets wat je tegenwoordig niet vaak meer ziet bij meisjes van deze leeftijd. Ze poseert voor een studiogordijn met een tuinscène, gecompleteerd door een decoratief muurtje met een plat oppervlak waarop requisieten kunnen worden geplaatst, zoals hier een discreet bosje bloemen.

De foto is wat gevlekt, maar dat versterkt eerder dan dat het stoort: het draagt bij aan de dromerige, bijna sprookjesachtige sfeer. Het geheel roept onwillekeurig associaties op met de fotoportretten van jonge meisjes die Lewis Carroll in dezelfde periode maakte. Tegelijk is duidelijk dat het meisje het poseren behoorlijk spannend vond; zie haar gespannen rechterhand.

Onder de foto zien we de gegevens van de fotograaf, naast een logo dat is opgebouwd uit diens initialen: H. Born, Nijmegen, Spoorstraat 2c.

Op de achterkant van de CdV vinden we een uitgebreidere versie van deze gegevens, fraai vormgegeven in een decoratief kader:

HB  

H. Born  

Nijmegen  

Spoorstraat 2c t/o het Station  

Veenendaal  

Hoofdstraat 280.  

De Plaat blijft voor Nabestelling bewaard.  

Speciaal atelier voor Vergrootingen in onveranderlijke Fotografie  

(Lithografie: Alex. Lindner, Berlin)

Over fotograaf H. Born is uitgebreide informatie te vinden, met name op de website van Stichting Noviomagus, de geschiedeniswebsite over Nijmegen. Uit de tijdlijn op die pagina blijkt dat de periode waarin Born ook actief was in Veenendaal (zoals hier vermeld op de achterkant van de CdV) liep van 1908 tot en met 1911. Dankzij deze gegevens kan deze foto dus vrij nauwkeurig worden gedateerd.

De firma Alex. Lindner uit Berlijn was gespecialiseerd in het vervaardigen van kartons voor carte-de-visite-fotografie (CdV’s) rond het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw (ca. 1880‑1910).

Bronnen:

Alex. Lindner (Firma)

Wikimedia Commons

Crayon, pagina 8, foto 2

Portret van twee onbekende kinderen

Deze fraaie carte de visite toont twee poserende kinderen: een staand meisje (links op de foto) en een zittende jongen. Het meisje draagt een nette geruite jurk tot over de knie en, zo te zien, veterschoentjes of ‑laarsjes. Met haar rechterhand leunt ze op een witgelakt houten tafeltje; haar linkerhand rust op de leuning van het bijbehorende houten bankje waarop de jongen zit. Hij zit behoorlijk strak in het pak, maar zijn kostuum oogt een stuk minder streng door de uitbundige strik met witte stippen. De achtergrond is min of meer egaal, iets wat we bij deze fotograaf nog niet eerder zagen.

Onder de foto zien we een aardige variatie op een bekend thema: een andere versie van de signatuur van de fotograaf. Hier geen wapenschild of logo, maar enkel links de naam J. Plettenburg en rechts het adres Pijpenstraat 1, Enschedé. Inderdaad: Pijpenstraat met een huisnummer, en hier is ook niet gekozen voor de ligatuur met puntjes (ÿ), zoals bij sommige eerder geziene CdV’s, maar voor twee losse letters. En niet onbelangrijk: Enschede is hier gespeld met accent aigu: Enschedé.

Dit blijkt een historische spellingvariant te zijn, bedoeld om de juiste uitspraak van de plaatsnaam te verduidelijken: met de klemtoon op de laatste lettergreep. Tegenwoordig is deze schrijfwijze ongebruikelijk, maar in de 19e en vroege 20e eeuw kwam die incidenteel voor in drukwerk zoals CdV’s, advertenties en briefhoofden.

Volgens Onze Taal is Enschede een “raar woord” met drie verschillende klinkers: è, uh, ee. De spelling Enschedé zou dus een poging kunnen zijn geweest om de laatste klank (de lange ee) expliciet te maken. In het radioprogramma De Taalstaat werd dit ook besproken: de naam wijkt af van andere plaatsnamen en leidt regelmatig tot uitspraakverwarring.

Nog even terug naar de foto zelf. Bij de meeste portretten uit dit album dragen de geportretteerden ingetogen, donkere kleding. Een typisch Nederlands verschijnsel door de eeuwen heen, waarin soberheid en ernst de norm waren. Voor kinderen gold dat een stuk minder, en daarom kun je juist bij een foto als deze extra nieuwsgierig worden. We hebben dus maar eens een automatische inkleuring op deze foto losgelaten. Er bestaan verschillende sites waar je dit gratis kunt doen, en hier is gekozen voor Palette.fm. Het resultaat is heel aardig geworden.

Crayon, pagina 8, foto 1

Portret van twee onbekende mannen

Dit portret toont twee mannen in nette, donkere ‘stadspakken’: een donker jasje, een vest en een bijpassende broek met veterschoenen. De man links op de foto zit op een stevige lage tafel; de man rechts leunt quasi-nonchalant op een hoge tafel met twee boeken op een plankje. Zijn ogen lijken geretoucheerd, al is dat niet helemaal met zekerheid te zeggen.

Die hoge tafel hebben we eerder gezien. Die boeken ook. En eigenlijk deze hele studiosetting, inclusief het studiogordijn. Als je een heel album met foto’s uit dezelfde regio bekijkt, kan er al snel een moment komen waarop je de rekwisieten van een bepaalde fotograaf begint te herkennen. In dit geval is de terugkerende fotograaf Joh. Plettenburg, Enschede, Pijpenstraat, en de achtergrond herkennen we van de eerste foto op pagina 5 van het album Crayon.
NB: je kunt de tag met zijn naam bij dit artikel gebruiken om al zijn foto’s op dit blog terug te vinden.

Het wapenschild in de signatuur van de fotograaf hebben we al eens besproken, in het artikel over pagina 6, foto 4 van het album. Net als bij veel foto’s uit deze regio en periode is de achterkant van de CdV blanco.

Crayon, pagina 7, foto 2

Portret van een onbekende vrouw

Deze foto toont een vrouw in een donkere japon met een geborduurd bovenlijf en een witte opstaande kraag. Rond de hals draagt ze een royale, dunne zilverkleurige ketting die aan de ceintuur lijkt te zijn bevestigd en daar ruim overheen valt. Haar haar is opgestoken, en ze draagt kleine oorbellen. De geschilderde studioachtergrond stelt een wand voor met een marmeren schoorsteenmantel waarop een vaas staat. Haar rechterhand rust op een beklede houten stoel; de linkerarm hangt ontspannen omlaag.

Onder de foto zien we links een Nederlands wapenschild met twee gekroonde leeuwen en de nationale wapenspreuk Je Maintiendrai, in het midden de naam Joh. Plettenburg, en rechts het adres Enschede, Pijpenstraat.

Deze fotograaf zijn we eerder in dit fotoalbum tegengekomen. Zie deze pagina voor de eerste kennismaking met Plettenburg (pagina 5, foto 1). Bij de tweede foto van deze fotograaf in dit album (pagina 6, foto 4) gingen we wat dieper in op het wapenschild.

Crayon, pagina 7, foto 1

Portret van een onbekende vrouw

Op deze foto zien we een jonge vrouw in een donkere japon met pofschouders, een hoge kraag en een motief van vier bloemen op het bovenlijf. Het haar is naar achteren gekamd en ze draagt subtiele oorbellen. Ze staat op een tapijt en leunt met haar linkerhand op de rug van een houten stoel terwijl ze recht in de camera kijkt.

En? Ja, aan die linkerhand draagt ze twee ringen. Het is inmiddels een terugkerend detail op foto’s van (jonge) dames uit Enschede uit die periode; zo rond 1910, schatten we nu.

Net als de eerste keer dat we dit zagen, is ook deze foto gemaakt door Atelier P. Weise, Enschede. Zie deze pagina voor meer informatie over deze fotograaf. Ook bij deze foto van Weise is de achterkant blanco.

Crayon, pagina 6, foto 4

Portret van een onbekende vrouw

Op deze foto zien we een vrouw in een donkere japon met hoge kraag en een speld aan de hals. Haar rechterhand is niet zichtbaar. Misschien is die in een mof gestoken, of bewust buiten beeld gehouden? De foto is vrij donker, maar ook als we het relevante deel uitsnijden en de afbeelding lichter maken, blijft onduidelijk waar haar rechterhand is gebleven. Wat wél opvalt, is dat ook deze dame twee ringen aan haar linkerhand draagt. Dat hebben we al eerder gezien. Wellicht toch een modieuze gewoonte in het Enschede van die tijd?

De geschilderde studioachtergrond lijkt een soort (antieke) tuinscène voor te stellen. De vrouw staat op een rijk gedecoreerd tapijt. Onder de foto zien we de signatuur van de fotograaf: links Joh. Plettenburg, in het midden gestileerde initialen, en rechts Enschede, Pijpenstraat. Deze fotograaf kwamen we al eerder tegen, op pagina 5 van het fotoalbum, alleen waren de adresgegevens daar een stuk koningsgezinder.¹

De achterkant van de foto is blanco.

¹ Op basis van typografische stijl en grafische vormgeving valt te vermoeden dat de foto met het wapenschild en het motto Je maintiendrai ouder is dan de foto met het monogram en adresgegevens. De eerste sluit aan bij de decoratieve en symbolische stijl van circa 1880‑1895, terwijl de tweede past binnen de meer gestileerde brandingpraktijken van circa 1900‑1915. Het gebruik van het wapenschild in drukwerk komt vaker voor in de periode 1880‑1910, toen de monarchie zich actief profileerde en fotografie een breed publiek bereikte. Het logo met initialen wijst wellicht op een latere fase van het atelier, waarin branding belangrijker werd dan symboliek.

Bronnen:
– Wapenschilden in moderne kunst en design
– Spoorbeeld – Wapenschilden
– De geschiedenis van de drukkerij in Nederland

Crayon, pagina 6, foto 2 en 3

Zoek de verschillen

In het fotoalbum vinden we twee opeenvolgende cartes de visite die opvallende gelijkenissen vertonen. Op beide foto’s zien we een jongedame ten voeten uit. Beide dragen donkere, formele japonnen met hoge kraag en lichte decoratie aan de borst, typisch voor de periode 1895‑1905. De opstelling, belichting en signatuur van de fotograaf (Atelier P. Weise, Enschede) zijn identiek qua stijl, formaat en lettertype, wat aannemelijk maakt dat de foto’s rond dezelfde tijd en in dezelfde studio zijn genomen. De achterkant van beide foto’s is blanco.

Wat opvalt, is dat beide geportretteerden twee ringen aan de linkerhand dragen. Bij nadere beschouwing lijken de portretten zó veel op elkaar dat het misschien wel om dezelfde vrouw gaat. Beide vrouwen hebben een vergelijkbare gezichtsvorm (ovaal, met vrij brede jukbeenderen en een smalle kaaklijn). De ogen zijn amandelvormig en staan relatief ver uit elkaar. In beide foto’s is de blik direct en serieus.

De ene vrouw heeft een iets zachtere blik, de andere een meer gespannen uitdrukking. Dit kan natuurlijk te maken hebben met de pose-instructies van de fotograaf of andere omstandigheden. Op de ene foto lijkt de neus iets breder en de wenkbrauwen iets dichter bij elkaar, maar dat kan ook komen door belichting, hoek of lensvertekening. 

Het is dus goed mogelijk dat het om dezelfde vrouw gaat, zeker gezien de gedeelde kenmerken en het feit dat beide foto’s uit hetzelfde atelier afkomstig zijn. Maar zonder harde aanwijzingen (zoals een naam op de achterkant of een identiek kledingdetail) blijft het gissen. Mochten het toch twee verschillende vrouwen zijn, dan sturen we via onze mentale tijdmachine alsnog twee setjes excuses naar het verleden dat we ze niet als twee individuele personen hebben behandeld.

Fotograaf P. Weise uit Enschede kwamen we al tegen op pagina 5, foto 4, al was het adresblokje onder de foto daar iets anders. Zie die pagina voor meer informatie.